Ooit was de Zaanstreek rijk aan gerenommeerde familiebedrijven, zoals Pielkenrood, waar generaties lang aan het roer stonden. Dat is verleden tijd. In de jaren zestig en daarna zijn tal van oer-Zaanse ondernemingen overgenomen door internationale concerns. Bekende voorbeelden zijn Verkade, Duyvis, Cacao de Zaan en Loders Croklaan. Die overnames liepen niet altijd goed af. Zo werden grote bedrijven als Honig, Pieter Schoen, Hille, Van Delft en Molenaar’s Kindermeel ontmanteld of verplaatst naar elders.

Dat trieste lot treft nu ook Pielkenrood Vaten, in 1895 opgericht door Jacob Pielkenrood (1862-1938) die uit onvrede over zijn baan als meesterknecht bij de Sociëteit der IJzersmederij aan het Hazepad te Zaandijk een ’grof- en kachelsmederij’ begon op het Langepad, eveneens in Zaandijk. Het is in de eerste jaren bepaald geen vetpot met klanten die kachels en fornuizen op afbetaling kopen. Een andere bron van inkomsten vormen de ijzeren bussen die worden geleverd aan Zaanse verf- en lakfabrieken, zoals de Zaandijkse firma Jacob Vis Pz. Na vijf jaar sappelen komt er loon naar werken en in 1900 volgt een verhuizing naar een winkelpand aan de Kerkstraat/hoek Lagedijk. Het assortiment wordt uitgebreid met rijwielen van Amerikaanse makelij, voorzien van houten velgen. Een prima handel met een flinke winstmarge. Kopers krijgen bovendien fietsles. Zo’n honderd rijwielen worden er per jaar verkocht en dat is een opmerkelijk groot aantal voor een klein dorp als Zaandijk.

Voor de fabricage van bussen wordt een schuur aan het Langepad aangekocht. Dat is te danken aan de uitvinding van een nieuwe, afsluitbare bus die een succes blijkt en het bedrijf in staat stelt om de inventaris uit te breiden met een draaibank, gasmotor en diverse machines. Met de komst van de zonen Siem en Anton in de zaak wordt de naam in 1915 gewijzigd in de firma Jb. Pielkenrood. Smederij, fietsenverkoop en metaalbewerking vormen de pijlers van het bedrijf dat bloeit en groeit. Dat is met name te danken aan de pioniersrol van Pielkenrood op het gebied van de emballage voor verffabrieken. De Zaanstreek telt in 1930 acht verffabrieken die een dankbaar afzetgebied vormen voor de ijzeren bussen en vaten van Pielkenrood. Daarnaast levert het bedrijf fusten voor onder andere zeep, stroop en inkten. Het aanvankelijke fabriekje, inmiddels omgezet in de NV Metaalwarenfabriek voorheen firma Jb. Pielkenrood, groeit in de jaren dertig uit tot een bedrijvencomplex met zestig werknemers en dat aantal neemt na de Tweede Wereldoorlog nog toe tot tachtig man. Een belangrijke rol daarbij spelen de innovaties van het bedrijf, zoals de introductie in 1937 van de stapelbare ijzeren bus met hengsel die landelijke bekendheid kreeg.

In de jaren vijftig doet de derde generatie zijn intrede in het bedrijf met Jaap, zoon van Siem en Jaap Azn, zoon van Anton. De naoorlogse jaren zet nieuwe ontwikkelingen in gang. De verkoop van rijwielen en kachels wordt stopgezet en de smederij, omgedoopt tot constructiewerkplaats, wordt in 1956 ondergebracht in een nieuw pand aan de Industrieweg in Assendelft-Noord voor de bouw van apparaten voor de chemische en levensmiddelenindustrie en toepassingen van kunststoffen onder de naam Vinitex. Daarnaast vindt uitbreiding plaats van de bedrijfsgebouwen van de NV Metaalwarenfabriek Pielkenrood te Zaandijk.

Om de expansie en het uitdijende assortiment bussen en drums, leverbaar in 150 verschillende maten, het hoofd te bieden is het bedrijf naarstig op zoek naar geld. Dat wordt in 1959 gevonden in de verkoop van een deel van de aandelen aan Verblifa te Krommenie. In 1967 worden de resterende aandelen verkocht aan het concern Thomas & Drijver-Verblifa, waardoor Pielkenrood met 166 mensen op de loonlijst, zijn zelfstandigheid verliest en een dochterbedrijf wordt. De Zaandijkse productie is in die jaren bepaald indrukwekkend te noemen met 350.000 vaten van 100 tot 200 liter per jaar, 350.000 drums van 40 tot 60 liter, 200.000 bussen van 10 en 11 liter en drie miljoen zogeheten ’conipails’ van 15 tot 27 liter.

Directeur Jaap Pielkenrood Azn maakt dat niet meer mee. Hij verlaat in 1971 het Zaandijkse bedrijf. De jaren 1978-1979 luiden een roerige periode in met veel onrust en personeelsacties over een mogelijke verhuizing. Moederbedrijf Thomas & Drijver-Verblifa wil de Zaandijkse vestiging verplaatsen naar Doesburg. De bonden reageren furieus. De gemeente Zaanstad ziet brood in de aankoop van het terrein als plek voor woningbouw en biedt Pielkenrood een vestigingsplaats aan in Zaandam, nabij het Noordzeekanaal. De directie van het bedrijf toont zich ontevreden over het uitgebrachte bod op het bedrijfsterrein te Zaandijk en in 1979 wordt definitief besloten af te zien van een verhuizing.

Verliesgevend

De broers Jaap en Siem jr., belast met de leiding van de Assendelftse vestiging Pielkenrood-Vinitex, trekken zich in 1981 terug uit de directie van het bedrijf dat na een aantal verliesgevende jaren in 1988 in onderdelen wordt verkocht. De levensvatbaarheid van de vestiging in Zaandijk staat buiten kijf. Dat verandert als eigenaar Thomas & Drijver-Verblifa wordt overgenomen door de verpakkingsgigant Impress die in 2003 van zins is om de Zaandijkse vestiging te sluiten en de productie elders voort te zetten. Zover komt het niet, al wordt wel de productie van grote vaten stopgezet. In afgeslankte vorm gaat Zaandijk verder en wordt vooruitgeblikt naar de viering van het 110-jarig bestaan in 2005. Een viering zonder champagne, want in de loop der jaren wordt de productie nog verder afgebouwd.

Stilgelegd

Het 125-jarig bestaan zal niet worden gevierd. Half juli werd de productielijn stilgelegd. Het terrein met de enorme bedrijfshallen van 10.000 vierkante meter staat te koop op Funda. De verkoop geschiedt per inschrijving. Ongetwijfeld wacht de sloop om ruimte te maken voor een nieuwe woonwijk.

Peter Roggeveen

Voor dit artikel is gebruik gemaakt van het door Ed Pielkenrood geschreven boek ’Zaken in Zaandijk’, verschenen in 2005.